Lastig om niet moedeloos te worden van de apocalyptische beelden van bosbranden, overstromingen, verkoolde mensen en dieren, hagelstenen zo groot als tennisballen. Samen met voorman Abel van Gilswijk van punkband Hang Youth denk ik soms: de wereld gaat sneller kapot door klimaatverandering dan dat we een goed alternatief voor het kapitalisme vinden. ‘Er is geen alternatief,’ stelde Margaret Thatcher, Brits premier van 1979 tot 1990. Ze bedoelde dat de vrije markteconomie de enige weg is naar toenemende welvaart, geluk en democratie. Dat ‘de markt’ altijd zichzelf corrigeert. Wat goed is voor een enkeling, is goed voor iedereen (‘gecalculeerd eigenbelang’).
Haar slogan is diep gegroefd in ons collectieve bewustzijn. Zeker sinds de val van de Muur een woord als ‘socialisme’ voorgoed een nare bijklank kreeg en de sociaaldemocratie wereldwijd de agenda’s van rechts steunde (denk aan ‘de ideologische veren’ van Wim Kok die moesten afgeschud of Lodewijk Asschers ‘participatiewet’).
Slogans hebben de neiging het tegenovergestelde te betekenen. De filosofie van Thatcher (beter bekend als neoliberalisme) kwam in de praktijk neer op grootschalige milieuschade en het onttrekken van rijkdom en welvaart uit het publieke domein ten gunste van enkelingen. Er is geen alternatief!
Maar tijden veranderen. Kranten, weekbladen en internetplatforms staan vol met beschouwingen over wat er mis is (gegaan) in onze samenleving en zou moeten veranderen. Maar hoe dan? Hoe boks je op tegen die anonieme conglomeraten van economische en politieke macht? Hoe voorkom je dat een miljoen mensen in Nederland in armoede vervalt? Ik geloof niet in eenduidige oplossingen of antwoorden, maar waarom hoorde ik niet eerder over Community Wealth Building (CWB)? Op aanraden van een vriend bezocht ik een bijeenkomst in Amsterdam Nieuw West met de Amerikaanse schrijver en denker Ted Howard, directeur van The Democratic Collaborative. Keurige vriendelijke wetenschapper op leeftijd. ‘Mensen zien zichzelf doorgaans niet als ‘makers’ van de geschiedenis,’ zei hij. Hij vertelde over initiatieven in Cleveland, Ohio, Preston, Noord Engeland, Sydney, Australië en Amarillo, Texas waar coöperaties (bv wasserijen) van ‘gewone’ mensen, arme mensen vaak, in samenwerking met lokale overheden en ‘anker-instituten’ als ziekenhuizen en universiteiten hele gemeenschappen uit de armoede hadden getrokken. Simpelweg door het belang van de gemeenschap (allen) boven dat van aandeelhouders (enkelen) te stellen. De angel uit het kapitalisme, zeg maar. De werknemers van zo’n coöperatie zijn mede-eigenaar. Lokale overheden en instanties, zeg een ziekenhuis, besteden werk -wassen; eten; schoonmaak; vervoer; groenvoorziening; voedselproductie et cetera)- uit aan lokale coöperaties en bedrijven, die ‘groen’ werken en produceren. Ze faciliteren grond en gebouwen. Er worden banken opgezet die het algemeen belang dienen. Alle werknemers verdienen ten minste een redelijk minimum salaris, dat meer wordt als de zaken goed gaan (want ze zijn mede-eigenaar). Preston in Noord Engeland was na het instorten van de mijnbouw en andere zware industrie ‘zelfmoord hoofdstad nummer één’. De lokale overheid omarmde de ideeën van Community Wealth Building, besteedde 70 miljoen aan in de eigen gemeenschap (i.p.v. aan anonieme bedrijven) en binnen tien jaar klom het verpauperde stadje uit het dal, namen de zelfmoorden af. Het idee van CWB is geïnspireerd op coöperatieven van zwarte boeren en arbeiders in het Zuiden van de VS net ná de afschaffing van de slavernij, op arbeiderscoöperaties in Baskenland in de jaren veertig van de vorige eeuw. In Amsterdam Nieuw West zijn bewoners inmiddels druk bezig dergelijke coöperaties (vastgoedbeheer; afvalverwerking) op te zetten, in samenwerking met de lokale overheid en Huizen van de Wijk als Ru Pare. Gevolg: geld gaat naar de lokale gemeenschap, minder armoede, meer onderlinge betrokkenheid, steviger gemeenschap, schoner milieu. Zonder potentieel aanstootgevende woorden als ‘socialistisch’ in de mond te nemen, verhaalde Howard over een heuse revolutie die buiten het oog van mainstreammedia plaatsvindt. Begeesterd stak ik mijn vinger de lucht in. Waarom hoor je ‘politiek links’ niet over dit soort ideeën? Ze zijn uitvoerbaar én revolutionair. Hoopvol in ieder geval. Howard ‘bekende’ tot het uiterst linkse kamp van Bernie Sanders te horen maar dat was onbelangrijk. In Amarillo steunde de republikeinse burgermeester CWB. De ‘truc’ was dat het ‘algemeen belang’ steeds prevaleert. ‘En als mensen zien dat hun gemeenschap opbloeit, worden ze enthousiast.’ Echte veranderingen komen van ‘onderop’, blijkt maar weer eens.
Christine Otten, augustus 2023